होमिओपॅथी - सारखेच सारख्याने बरे करण्याची कला

होमिओपॅथी हा शब्द ग्रीक भाषेतील होमिओ (सारखे) आणि पॅथोस (दु:ख) या शब्दांपासून आला आहे. ही वैद्यकीय पद्धती “सारख्यानेच सारखे बरे करावे” या तत्त्वावर आधारित आहे. पारंपरिक वैद्यकशास्त्रामध्ये देखील हे तत्त्व काही प्रमाणात वापरले जाते, जसे की प्रतिप्रभावी औषधे (antidotes) आणि लसीकरण (vaccination). मात्र, होमिओपॅथी या तत्त्वाला आणखी व्यापक रूप देते: जर माझी लक्षणे एखाद्या कोळ्याच्या दंशासारखी असतील, तर त्याच कोळ्याच्या विषाचा अति-सूक्ष्म डोस उपचार म्हणून वापरला जातो, जरी प्रत्यक्ष कोळ्याने चावलेले नसेल.

या तत्त्वाचा उगम हिप्पोक्रेट्स (इ.स.पू. ४६८-३७७) यांच्यापर्यंत पोहोचतो. मात्र, सॅम्युएल हॅनिमन (१७५५-१८४३) यांच्या संशोधनामुळे हे तत्त्व एका प्रभावी वैद्यकीय पद्धतीत रूपांतरित झाले.

 हॅनिमन यांनी निरोगी व्यक्तींना विविध पदार्थांचे अति-सूक्ष्म डोस देऊन त्यांच्या परिणामांची तपशीलवार नोंद केली. सुरक्षिततेच्या दृष्टीने हे पदार्थ खूपच विरळ (dilute) स्वरूपात वापरले जात. याच वेळी त्यांनी लक्षात घेतले की, औषध जितके अधिक विरळ असेल, तितके ते आजारावर अधिक प्रभावी ठरते.

हॅनिमन यांच्या या कामाला पुढे जेम्स टायलर केंट (१८७७-७८) यांनी नवा आयाम दिला. त्यांच्या पत्नीच्या गंभीर आजाराने त्यांना होमिओपॅथीकडे वळवले, जिथे इतर कोणत्याही उपचार पद्धतीने आराम मिळालेला नव्हता. केंट यांनी सुमारे ६५० पदार्थांवर प्रयोग केले आणि ६४,००० हून अधिक लक्षणांचे निरीक्षण केले. आजही केंट यांचे रिपर्टरी होमिओपॅथीमध्ये सर्वाधिक वापरले जाते.

क्लासिकल होमिओपॅथी - समग्र उपचार पद्धती

क्लासिकल होमिओपॅथी ही समग्र (holistic) उपचार पद्धती आहे. ती केवळ विशिष्ट लक्षणांवर उपचार करत नाही, तर रुग्णाच्या संपूर्ण प्रकृतीचा विचार करते. आधुनिक औषधांप्रमाणे प्रत्येक आजारासाठी स्वतंत्र औषध न वापरता, होमिओपॅथी संपूर्ण शरीर व मनाच्या संतुलनावर भर देते.

जर एखाद्या व्यक्तीच्या विविध तक्रारींसाठी वारंवार एकच औषध सुचवले जात असेल, तर याचा अर्थ त्या व्यक्तीच्या मूलभूत प्रकृतीचे स्वरूप त्या औषधाशी जुळते. उदाहरणार्थ, मी स्वतःसाठी अनिद्रा, डोकेदुखी आणि पचनाच्या तक्रारींसाठी उपाय शोधताना फॉस्फोरस वारंवार सुचवले गेले. याचा अर्थ माझ्या मूलभूत प्रकृतीत काहीतरी फॉस्फोरसशी साधर्म्य आहे.

 सिमिलियम म्हणजे ती एक विशिष्ट सामग्री जी निरोगी व्यक्तीला दिल्यास रुग्णाच्या लक्षणांसारखीच लक्षणे निर्माण करू शकेल. योग्य सिमिलियम शोधण्यासाठी लक्षणांचे अचूक तपशीलवार निरीक्षण करावे लागते. उदाहरणार्थ, फक्त डोकेदुखी नाही तर ती कधी होते, वेदनेचा प्रकार, त्याचे स्थान, आणि ती वाढवणारे घटक यांचा विचार केला जातो.

सिमिलियम शोधण्यासाठी एका लक्षणाचा दुसऱ्यासोबत संबंध जोडत योग्य औषध निश्चित करण्याची ही प्रक्रिया होमिओपॅथीच्या डिजिटल उपाय शोधकांद्वारे आता अधिक सोपी झाली आहे.

होमिओपॅथीचा दिवसेंदिवस वाढत असलेला प्रभाव

होमिओपॅथी ही वैद्यकीय पद्धती गेल्या काही दशकांमध्ये जगभर लोकप्रिय होत आहे. नैसर्गिक उपचार, कमी साइड इफेक्ट्स, आणि परिणामकारकता यामुळे अनेक लोक होमिओपॅथीकडे वळत आहेत. खाली या वाढीचे प्रमुख कारणे आणि होमिओपॅथीला मिळणारा प्रतिसाद दिला आहे.

होमिओपॅथी लोकप्रिय होण्याची कारणे

1.    नैसर्गिक उपचार:

o   होमिओपॅथी औषधे नैसर्गिक पदार्थांपासून तयार केली जातात, ज्यामुळे त्याचे साइड इफेक्ट्स खूपच कमी असतात.

o   रसायनमुक्त उपचार पद्धती असल्याने लोकांचा तिच्याकडे कल वाढतो आहे.

2.    दीर्घकालीन आजारांवर प्रभावी उपचार:

o   ऍलर्जी, संधिवात, त्वचेचे आजार, पचनाच्या समस्या यांसारख्या क्रॉनिक आजारांवर होमिओपॅथी दीर्घकालीन आराम देते.

o   शस्त्रक्रियेला पर्याय म्हणूनही होमिओपॅथी स्वीकारली जात आहे.

3.    व्यक्ती-केंद्रित उपचार:

o   प्रत्येक रुग्णाची प्रकृती, मानसिकता आणि आजार यांचा विचार करून औषध ठरवले जाते.

o   ही वैयक्तिक उपचार पद्धती लोकांना अधिक आकर्षित करते.

4.    सुलभता आणि परवडणारी किंमत:

o   होमिओपॅथी औषधे तुलनेने स्वस्त आहेत, ज्यामुळे सर्वसामान्य लोक ती सहज वापरू शकतात.

o   गरिबांपासून श्रीमंतांपर्यंत सर्व स्तरातील लोक या उपचार पद्धतीचा स्वीकार करत आहेत.

5.    बालकांसाठी आणि गरोदर महिलांसाठी सुरक्षित:

o   बालकांसाठी सुरक्षित असल्याने पालकांचा होमिओपॅथीकडे कल वाढतो आहे.

o   गर्भवती महिलांसाठीही सुरक्षित औषधोपचार असल्याने त्याचा वापर वाढत आहे.